1415. OKTOBER 20. PERPIGNAN
FERDINÁND ARAGONIA KIRÁLYA A HETTYEY ÉS BÁTÉI- CSALÁDOK TAGJAINAK CIMERT AD.
Nos Ferdinandus dei gratia rex Aragonum, Sicilie, Velencie, Maioricarum, Sardinie et Corsice, comes Barchinone, dux Athenarum et Neopatrie ac comes Rossilionis et Ceritanie. Regalem decet excellentiam ex innexa potestate illis, qui armorum insignia preter propria gestare desiderant, si ea devote poscantur, liberti animo et munifico licertiam alergiri. Cum igitur nobiles et devoti nostri, Leustacius, Ladislaus, Elias et Blasius Petri, Nicolaus, Laurentius de Hethye acBenedictus Egydii de Bactee, oriundi regni Hugarie, certis respectibus et motivis, honorem ipsorum dilatantibus, arma seu insignia nobilitatis antepicta deferre elegerint, nobisque inde supplicaverunt opportunam eis licentiam impertiri; advertentes, quantum sit primordium hominibus volentibus esse claros, singularem seu discretam armorum habere formulam, ab aliquo mundi principum eis indultam, et que in consimilibus principantum fama gloriosius divulgatur, eo potius, si ex remotis partibus talia conferunt oriundis: tenore presentis arma antepicta, quorum campus est blavi coloris, habens quadrangulare girum crocei coloris, et in quolibet angulo quendam parvum stipitem bifronditum rubei cum quodam agello blavi colorum, in cuius campi inferiori parte depictus est quidam scutus (így) rubei coloris, continens in medio quendam leopardum corcuatum argenteum, tenens in ore quendam leporem saucium, in summitate [euius cli]pei depictus est quidam elmus [seu] galea argentea, [cum quodam] coopertorio rubeo [ex fimbris] frondiferis, cum quadam corona aurea, in ore quendam leporem saucium, eisdem nobilibus et suis filiis, successoribus et heredibus ab eis legitime descendentibus, de certa nostra scientia et expresse desig [nando?] concedimus et donamus. Que quidem arma et insignia ipsi et sui premissi in singulis actibus, locis et rebus, in quibus moris est, deferant et portent affixa vel inscripta, ollo uaquam tempore immutanda, quorum pretextu, cum res accidat, in tutamine chistiane et orthodoxe religionis et sui veri domini naturalis illa experiantur fideliter cum honore. Nos enim mandamus illistri et magnifico Alfonso principi Gerunde, nostro primogenito precaro et in regnis et terris nostris generali gubernatori et post……[gressus] nostros utinam, deo propitio, presperos et longevos legitimo successori, ac nostris et eius successoribus quibuscunque, necnon maiori nostro conestabili, marescallis, armorum capitaneis, vexilliferis, alguatziriis et aliis officialibus nostris et ipsius nostri primogeniti, ad quos spectet, et eorum vicesgerentibus seu locatenentibus, tam presentibus quam futuris, quatenus nostrum presens indultum omniaque et singula in eo contenta teneant firmiter et observent, tenerique et observari faciant ab omnibus inconcusse, iuxta sui seriem pleniorem, et non contra faciant vel veniant, aut aliquem contrafacere vel venire permittant aliqua ratione. In cuius rei testimonium presentem fieri iussimus nostro sigillo pendenti munitam. Datum Perpiniani, vicesima die Octobris, anno a nativitate domini millisimo quadringentesimo quintodecimo, regnique nostri quarto. Et propter indispositionem persone nostre signata manu nostri primogeniti. A(lfonsus) primogenitus noster.
Az oklevél alsó behajtása alatt jobboldalt: In gratiarum IIII. Azután: Dominus rex mandavit mihi Paulo Nicholon…..A behajtáson: Regestrata.
* A címer: Balra
dőlt pajzs vörös mezejében arany koronás ezüst leopárd szájában vérző nyulat
tart. Koronás sisak. Sisakdísz: az előtűnő pajzsalak (korona nélkül). Takaró:
vörös-fehér. A stilizálás igen kezdetleges, különösen feltűnő a pajzsalak
szűk, keskeny volta a pajzs szélességéhez képest.
* Az oklevél legnagyobb nevezetessége annak kiadójában van. I. Ferdinánd aragon
király címeradományban részesíti a magyar király kíséretének néhány tagját,
a Hettyey- és Bátéi- (de Bactee) családbelieket akkor, mikor királyukkal spanyol
területen, Perpignanban, időztek. Alig hisszük, hogy párja akadna e kitüntetésnek,
és hogy spanyol király a XV. század folyamán más magyarnak is adott volna
címert.
* A kitüntetésről szóló oklevél szövege természetesen merőben eltér a magyarországi
formától; egy rokon vonást azonban itt is találunk. A kitüntetett magyarok
maguk kérik az aragon királyt, hogy a címert abban az ábrázolásban adja nekik,
ahogy az oklevél élére festve látható. Ez magyarországi szokás; s így e címerkép
is, a spanyol adományozás dacára, magyar felfogásnak, magyar heraldikai érzéknek
szülötte. A királyi oklevél a szövegben is leírja azt, s e pontos leírás,
mely még a címer keretéről sem feledkezik meg, a képpel meglehetősen egyezik.
A szöveg alján látható kancelláriai jegyzetekben azt olvassuk, hogy az adományt
bejegyezték a Ferdinánd aragon király idejében a kegynyilvánulásokról vezetett
királyi könyvek (gratiarum) negyedik kötetébe; s az a Barcelonában meglévő
hosszú sorozat 2394. kötetében, a 114-115. leveleken ma is szóról-szóra olvasható.
A spanyol királyi adomány és az oklevél hitelessége ellen, tehát semmi kétség
nem merülhet fel.
* Érdekes találkozás, hogy Zsigmond király ugyanebben az évben pár hónappal
előbb (június 23.-án) szakasztott ilyen címert ad, csakhogy sokkal szebb kivitelben,
a körös megyei származású Hothwafői Tamadocz Tamás királynői altárnokmesternek
és a Doklinai Bothos-családbelieknek. Csak a színek változnak, mintha címertöréssel
volna dolgunk. Ez a találkozás is mutatja a címerkép magyar voltát. A Hettyeyeknek
okvetlenül ismerniük kellett, talán rokonság révén is, a Hothwafői-címert,
hogy ezt a nem közönséges ábrázolást, mely egy vadászati jelenet megörökítése,
éppen ebben a formában kérték címerül az aragon királytól.
* Nem mondhatjuk, hogy annak ábrázolására a spanyol czimerfestészet büszke
lehet. A kompoziczió heraldikailag nem szép, a kivitel gyarló. A czimeralak,
a pajzsbeli leoprád, a pajzs szélességéhez képest igen nyurga, a pajzs mezejét
nem tölti ki, a sisak a pajzshoz képest igen vaskos, alsó nyilása nincs arányban
a pajzs felső szélével. A stilizálás és festés igen kezdetleges, Zsigmond
király egykorú czimerlvelei mellé nem állítható. (…) Használta-e valaha a
család az aragoniai czimert jelvényül, nem tudjuk, annyi azonban tény, hogy
I. Ferdinand király parancsát, hogy az általa adott czimer "ullo unquam
tempore immutanda", a Hettyey-család nem igen tartotta kötelezőnek, mert
ma, a hogy a Siebmacherből látjuk, a család czimere egészen más.
Irod.: Magyar Czimeres Emlékek
II.